Σε ειδική τελετή που πραγματοποιήθηκε στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, παρέλαβε από τον διευθυντή του ΜΕΤ, Max Hollein, τη χάλκινη κεφαλή γρύπα από την Αρχαία Ολυμπία, η οποία μέχρι πρόσφατα κατείχε περίοπτη θέση στην πτέρυγα της Συλλογής Ελληνικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων. Η απόφαση για την επιστροφή της μπρούντζινου γλυπτού βασίζεται σε συνεργατική έρευνα του Μητροπολιτικού Μουσείου και του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού, η οποία απέδειξε ότι το αντικείμενο απομακρύνθηκε παράνομα από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας τη δεκαετία του 1930.
Η συνεργασία
Η επιστροφή του γρύπα έρχεται σε συνέχεια μιας ιστορικής συμφωνίας μεταξύ του Μητροπολιτικού Μουσείου, του ελληνικού κράτους και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που αφορά τη συλλογή του Leonard N. Stern. Η συνεργασία αυτή επιτρέπει την πολύχρονη έκθεση 161 κυκλαδικών αρχαιοτήτων στο Μητροπολιτικό Μουσείο, ακολουθούμενη από σειρά πολιτιστικών ανταλλαγών.
Η συλλογή Stern αποτέλεσε το κεντρικό θέμα συζήτησης στη τελετή της 25ης Φεβρουαρίου στο πλαίσιο της σειράς εκδηλώσεων «Cultural Heritage Now» του μουσείου, που ξεκίνησε το 2023. Ειδικοί από το μουσείο και το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού παρουσίασαν νέες ανακαλύψεις και συζήτησαν τις σύγχρονες προσεγγίσεις στη συνεργασία μουσείων και χωρών για την πολιτιστική κληρονομιά.
Η επιστροφή εντάσσεται στη στρατηγική του Μητροπολιτικού Μουσείου για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία περιλαμβάνει εκτεταμένη επανεξέταση των αντικειμένων της συλλογής υπό την καθοδήγηση του επικεφαλής ερευνών προέλευσης του μουσείου, καθώς και την ενίσχυση της ερευνητικής του ομάδας με νέους ειδικούς.
Η ιστορία του γλυπτού
Το γλυπτό, μια από τις πιο εντυπωσιακές σωζόμενες μπρούντζινες κεφαλές γρύπα, αποτελούσε κεντρικό έκθεμα των ελληνικών και ρωμαϊκών αιθουσών του μουσείου από το 1999 και ανήκε στη συλλογή του από το 1972. Σύμφωνα με στοιχεία του ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού, η κεφαλή εντοπίστηκε τυχαία το 1914 στην κοίτη του ποταμού Κλάδεου στην Ολυμπία από τον τότε επιμελητή του Αρχαιολογικού Μουσείου Ολυμπίας. Τοποθετήθηκε στη βιβλιοθήκη του μουσείου, όπου παρέμεινε χωρίς επίσημη καταγραφή μέχρι την εξαφάνιση της τη δεκαετία του 1930.
Τα αρχεία του Μητροπολιτικού Μουσείου δείχνουν ότι το 1972 η κεφαλή γρύπα δωρήθηκε από τον συλλέκτη Walter C. Baker, ο οποίος την είχε αποκτήσει το 1948 από τον έμπορο τέχνης Joseph Brummer στη Νέα Υόρκη. Ο Brummer, με τη σειρά του, την είχε αγοράσει το 1936 από έναν συλλέκτη αντικών στην Αθήνα. Κατόπιν λεπτομερούς εξέτασης της αλυσίδας αγοραπωλησιών, το μουσείο και οι ελληνικές αρχές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το αντικείμενο δεν είχε εγκαταλείψει νόμιμα το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας. Έτσι, συμφωνήθηκε η επιστροφή του στην Ελλάδα, με προγραμματισμένη επανέκθεσή του στο Μητροπολιτικό Μουσείο το 2026 στο πλαίσιο ειδικής έκθεσης, μέσω διακρατικού δανεισμού.
Η πρωτοβουλία του Μητροπολιτικού Μουσείου
Το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης έχει ενισχύσει τις προσπάθειες για διαφάνεια και υπεύθυνη διαχείριση των συλλογών του. Από το 2023, έχει δημιουργήσει τη θέση του Επικεφαλής Προέλευσης, που ανέλαβε ο Lucian Simmons το 2024, και έχει προσθέσει 11 νέους ερευνητές για τον ενδελεχή έλεγχο της προέλευσης των αντικειμένων του.
Το μουσείο έχει επίσης επεκτείνει τις συνεργασίες του, υπογράφοντας συμφωνίες πολιτιστικής ανταλλαγής με χώρες όπως η Ινδία, η Ταϊλάνδη, η Νιγηρία και η Ιταλία. Παράλληλα, έχει προχωρήσει σε σημαντικές επιστροφές αρχαιοτήτων, όπως ένα σουμεριακό γλυπτό στο Ιράκ και δύο λίθινα γλυπτά στην Υεμένη το 2024, καθώς και δύο έργα τέχνης από το Νεπάλ το 2023.
Σε μια προσπάθεια διαφάνειας, το μουσείο έχει δημιουργήσει ειδικές σελίδες για όλα τα επιστραφέντα αντικείμενα, ενώ έχει εφαρμόσει τη νομοθεσία της Νέας Υόρκης που απαιτεί την επισήμανση έργων που άλλαξαν χέρια στην Ευρώπη μεταξύ 1933 και 1945 λόγω καταναγκαστικών συνθηκών.
Main Image Source: Wolf Ollins
