«Είμαι τόσο άχρηστη όσο με κάνει να νιώθω;», «Είναι τόσο δύσκολο να τον κάνω να ευχαριστηθεί με κάτι;», «Πρέπει να μείνω σ’ αυτή τη σχέση ή να φύγω;», «Είμαι τόσο άσχημη και κακιά όσο λέει;», «Μήπως έχει δίκιο ότι είμαι ανίκανη;», «Μήπως τελικά δεν αξίζω και πολλά χωρίς αυτόν;»
ΦΟΒΑΜΑΙ!
Αν ταυτίζεστε με κάποιες από τις παραπάνω απορίες, τότε, πιθανότατα, είστε κι εσείς θύμα συναισθηματικής κακοποίησης -μιας κατάστασης που θεωρείται από πολλούς ως η πιο επώδυνη μορφή βίας και αυτή που κάνει το μεγαλύτερο κακό στην αυτοεκτίμηση των ανθρώπων. Πληγώνει βαθιά την ψυχή τους και αφήνει σημάδια που μπορεί να είναι χειρότερα από αυτά της σωματικής βίας. Τα χαρακτηριστικά της συναισθηματικής κακοποίησης -όπως οι προσβολές, οι υπαινιγμοί, η επίκριση, η απαξίωση- διαβρώνουν σταδιακά την αυτοεκτίμηση του θύματος τόσο, ώστε να φτάσει στο σημείο να θεωρεί ότι φταίει εκείνο που κακοποιείται συναισθηματικά.
Στο βιβλίο της “Τα σημάδια μένουν”, η οικογενειακή σύμβουλος Τένια Μάκρη δίνει όλες τις διαστάσεις της συναισθηματικής κακοποίησης: τι σημαίνει, γιατί συμβαίνει, πώς εκδηλώνεται και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί. Παράλληλα, προτείνει στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες να αναγνωρίζουν πότε κακοποιούνται, αλλά και να διαχειρίζονται αποτελεσματικά όλα τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνουν όταν είναι θύματα αυτού του είδους συμπεριφοράς.
Εμείς μιλήσαμε με την κ. Μακρή για το καινούριο της βιβλίο που ήρθε να μας μιλήσει για μια βία υπαρκτή μεν, “ύπουλη” δε. Για τα σημάδια που μένουν για πάντα στην ψυχή, για τους μώλωπες που κουβαλάμε και μας ρίχνουν στην παγίδα μιας κακοποιητικής σχέσης.
-Πείτε μας δυο λόγια για αυτό το τόσο σημαντικό βιβλίο σας…
Αυτό το βιβλίο μου, “Τα σημάδια μένουν…”, είναι το ενδέκατο στη σειρά. Όλα τα προηγούμενα είχανε τη λέξη αγάπη μέσα. Εδώ λοιπόν, στο βιβλίο αυτό γίνεται μια ανατροπή και γράφεται για το πώς καταστρέφεται η αγάπη. Και πώς καταστρέφεται η αγάπη από τη συμπεριφορά που υπάρχει μεταξύ των ζευγαριών και ιδιαιτέρως από τον άνθρωπο εκείνο, από τον σύζυγο ή τη σύζυγο, που κακοποιεί συναισθηματικά. Τη γυναίκα ή τον άντρα, αν και κυρίως αναφέρεται στη γυναίκα το βιβλίο, που κακοποιείται συναισθηματικά -και όχι μόνο, από τον σύντροφό της.
Η συναισθηματική κακοποίηση είναι μια παρεξηγημένη, αν το θέλετε κακοποίηση. Καταρχήν είναι καθημερινή, και κατά δεύτερον πιστεύουμε ότι δεν δημιουργεί προβλήματα, δεν δημιουργεί σημάδια, δεν δημιουργεί πληγές. Δυστυχώς όμως είναι η κακοποίηση εκείνη η οποία δημιουργεί πολύ πιο βαθιά σημάδια από ότι η σεξουαλική και η σωματική. Κι αυτό γιατί; Γιατί είναι καθημερινή, είναι μία τριβή. Ανοίγει μια πληγή κι αυτή η πληγή δεν κλείνει ποτέ, γιατί υπάρχει ένα νυστεράκι, η κακή μας η γλώσσα, η οποία σκάβει καθημερινά αυτές τις πληγές, υποτιμώντας, φοβερίζοντας, κατακρίνοντας, επικρίνοντας και έχοντας μία στάση απέναντι στη γυναίκα που την κάνει να νιώθει ότι δεν έχει καμία αξία και ότι η αξία της αντλείται μόνο από την ύπαρξή της από αυτόν τον άντρα.
-Τι σημαίνει αυτό; Τι σημαίνει η αξία της αντλείται από αυτόν τον άντρα;
Όταν αυτός ο άντρας συνεχώς σε υποτιμάει και λέει ότι εσύ δεν μπορείς να υπάρξεις χωρίς εμένα, εγώ σε έχω κάνει γυναίκα, εγώ σε έχω κάνει άνθρωπο, εγώ σε έχω μορφώσει, εγώ σου έχω προσφέρει τα παιδιά, εγώ σε συντηρώ… Αυτή λοιπόν η τριβή είναι καθημερινή. Επίσης, πρέπει να πούμε ότι υπάρχει και το βλέμμα, υπάρχουν και οι κινήσεις των χεριών. Αν λοιπόν η γυναίκα αυτή με κάποιον τρόπο βγει λίγο στην επιφάνεια -κατά την άποψη του συντρόφου της- γυρίζει, την κοιτάζει με ένα “βρώμικο” βλέμμα και της λέει: “Κάτσε στη θέση σου. Εσύ δεν είσαι ικανή να μιλάς.” Αυτές λοιπόν όλες οι κινήσεις, όπως επίσης και ο εκφοβισμός -σπάει ένα πιάτο μπροστά σου, κοπανάει τα χέρια του στον τοίχο, κοπανάει τις πόρτες, απειλεί θα σου πάρω τα παιδιά και θα φύγω εάν συνεχίσεις να κάνεις αυτό το οποίο κάνεις. Κι αυτό το οποίο κάνει, είναι πιθανότατα, ότι του είπε σε παρακαλώ μπορώ να περάσω, κι επειδή εκείνος υποτίμησε αυτήν της τη στάση, τη φοβερίζει ότι θα της πάρει τα παιδιά.
Αυτή λοιπόν η συμπεριφορά πρέπει να πούμε ότι είναι καθημερινή στα ζευγάρια αυτά. Κι αντιλαμβάνεστε όταν έχεις έναν σύντροφο, τον οποίο περιμένεις να έρθει από τη δουλειά του ή γυρίζεις εσύ από τη δουλειά σου κι εκείνο το οποίο βλέπεις είναι ένας άνθρωπος ο οποίος συνεχώς έχει την κακιά και την πικρή λέξη στη γλώσσα του, σαν να είναι έχιδνα, αυτό δεν αντέχεται σε όλη της τη ζωή.
-Γιατί είναι τόσο δύσκολο να φύγουμε από αυτού του τύπου τις σχέσεις;
Γιατί και ο ένας και ο άλλος έχουνε εμπειρίες βαθιές κακοποίησης από την ίδια τους την οικογένεια. Δηλαδή η μεν γυναίκα, η οποία υφίσταται αυτήν την κακοποίηση, έχει κακοποιηθεί κατά τον ίδιο τρόπο μέσα στην οικογένειά της. Έχει η ίδια υποτιμηθεί από την μητέρα της, από τον πατέρα της, από τα αδέρφια της, από τη μία πλευρά…
Και ο σύντροφός της, ο οποίος είναι κακοποιητικός, χει νιώσει την κακοποίηση από τον δικό του πατέρα, από τη δική του μητέρα. Αυτό λοιπόν το πατρόν, το οποίο στο βιβλίο μου το γράφω ως καταδικασμένη επανάληψη, επαναλαμβάνεται. Δηλαδή επαναλαμβάνουμε αυτές τις συμπεριφορές χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι αυτές είναι εντυπωμένες μέσα μας από τη ζωή μας μέσα στην οικογένεια. Άρα λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι αλληλοεξαρτώνται. Πώς; Ο ένας περιμένει να δει από τον άλλον μία καλύτερη στιγμή, μία καλύτερη μέρα. Εκείνο δηλαδή το οποίο περίμενε να δει από τη δική του οικογένεια. Να δει δηλαδή μια ματιά συμπάθειας από τον πατέρα, μια ματιά συμπάθειας και αγάπης και εκτίμησης από τη μητέρα… Δεν τα έχει δει ποτέ και ελπίζει να τα δει τώρα από τον σύντροφο.
Και ο άντρας λοιπόν και η γυναίκα περιμένουνε αυτή την αλλαγή από τον σύντροφό τους. Εξάλλου μην ξεχνάμε ότι όταν διαλέγουμε έναν σύντροφο ή μία σύντροφο, σε αυτόν τον άνθρωπο όταν δούμε συμπεριφορές τις θεωρούμε οικείες. Και πάντα μας έλκει το να πούμε το “ναι” σε μία σχέση για να την κάνουμε δεσμευτική, αυτή η οικειότητα. Δηλαδή ότι μπορώ, την ξέρω τη συμπεριφορά αυτή, άρα ξέρω πώς να τη χειριστώ. Αυτό λοιπόν είναι και η μεγάλη παγίδα.
-Αυτό το βιβλίο έρχεται αμέσως μετά τις καραντίνες, όπου φαντάζομαι οι γυναίκες που ήταν μέσα σε μια τέτοιου τύπου σχέση πρέπει να πέρασαν πάρα πολύ δύσκολα. Ο στόχος του βιβλίου σας ποιος είναι; Σε τι θα μας βοηθήσει διαβάζοντάς το; Γιατί αν θυμάμαι καλά, γράφετε “ή για να χωρίσουμε ή για να σώσουμε τη σχέση”. Σώζεται μια τέτοια σχέση;
Να τα πάρουμε από την αρχή… Καταρχήν λοιπόν να πούμε ότι αυτά τα ζευγάρια όπως είπαμε και πριν, πάρα πολύ δύσκολα χωρίζουν. Και χωρίζουν πάρα πολύ δύσκολα γιατί υπάρχει αυτή η καταραμένη επανάληψη, όπως είπαμε, η καταδικασμένη επανάληψη, η επανάληψη δηλαδή της συμπεριφοράς που μας δημιουργεί οικειότητα. Το βιβλίο λοιπόν, εκείνο το οποίο κάνει είναι να περιγράφει αυτές τις συμπεριφορές, οι οποίες πρέπει να πω ότι δεν είναι και πάρα πολύ εμφανείς. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι σύντροφοι, και άντρες και γυναίκες, αλλά πάλι θα εστιάσω την προσοχή μου στη γυναίκα… Όταν συναντάει μια γυναίκα λοιπόν έναν κακοποιητικό άντρα πρέπει να σας πω ότι η συμπεριφορά αυτού του άντρα είναι πάρα πολύ ερωτική. Είναι πολύ δοτικός, πολύ φροντιστικός, είναι γενναιόδωρος, κάνει χατίρια. Κάνει χατίρια στην ίδια, κάνει χατίρια στην οικογένειά της, κάνει πάρα πολλά πράγματα. Είναι πάντα εξυπηρετικός. Αυτό λοιπόν είναι το τυράκι στη φάκα. Αυτή λοιπόν η γυναίκα νομίζει ότι βρήκε έναν άνθρωπο τελείως διαφορετικό από αυτόν τον οποίο ξέρει, για αυτό τη γοητεύει. Άπαξ λοιπόν αυτός ο σύντροφος ή αυτή η σύντροφος, μπει μέσα στη δεσμευτική σχέση, συμβαίνει πια τι; Αυτό που συμβαίνει σε όλες τις σχέσεις. Προσδοκώ από σένα να μου προσφέρεις εκείνα τα οποία δεν μου προσέφεραν οι γονείς μου, δεν μου προσέφεραν τα αρχέτυπά μου. Άρα λοιπόν αρχίζω και μπαίνω μέσα σε μία σχέση με προσδοκίες. Και οι προσδοκίες αυτές έρχονται αμέσως και καταρρίπτονται γιατί μόλις γίνεται δεσμευτική η σχέση βγαίνει στην επιφάνεια η κακοποίηση.
Διαβάζοντας λοιπόν το βιβλίο βλέπεις όλες αυτές τις συμπεριφορές. Άρα λοιπόν όταν κάποιος το διαβάζει αμέσως αρχίζει και βάζει ερωτηματικά απέναντι στη συμπεριφορά που εκλαμβάνει από τον άνθρωπο με τον οποίο είναι μαζί. Και πιθανότατα, θέλω να πιστεύω, ότι χτυπάει ένα καμπανάκι, ότι εδώ κάτι δεν πάει καλά. Και το οποίο εάν δεν το χειριστώ… Πώς; Να πάρω βοήθεια καταρχήν, να δυναμώσω και να καταλάβω ότι εγώ δεν είμαι ο σάκος του μποξ αυτού του ανθρώπου για να βγάλει όλες του αυτές τις συμπεριφορές τις οποίες έχει βιώσει στο σπίτι του επάνω μου αφενός κι αφετέρου εγώ να καταλάβω γιατί γίνομαι ο αποδοχέας. Άρα λοιπόν το βιβλίο είναι πάρα πολύ χρήσιμο από την άποψη ότι σου δίνει να καταλάβεις ότι αυτές οι συμπεριφορές είναι κακοποιητικές και το αποτέλεσμα θα είναι να είσαι σε κατάθλιψη, να είσαι σε σύγχυση, να μην έχεις αξία για τον εαυτό σου και να θεωρείς ότι η μόνη σου αξία είναι αυτή που αντλείς μέσα από την ύπαρξη αυτού του ανθρώπου.
Το δεύτερο το οποίο κάνει το βιβλίο, ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του, βοηθάει γονείς να καταλάβουνε, με τον τύπο των γονέων που περιγράφεται και τις συμπεριφορές τους, να καταλάβουν οι γονείς αυτοί το ρόλο τους και τη συμπεριφορά τους και το πόσο κακοποιητικός μπορεί να είναι ο ρόλος τους ως γονιός απέναντι στα παιδιά τους. Αυτό είναι το δεύτερο κομμάτι το οποίο είναι σημαντικό στο βιβλίο.
Και το τρίτο κομμάτι είναι ότι βοηθά τους ανθρώπους αυτούς να πάρουνε μέτρα για τον εαυτό τους. Συνειδητοποιώντας πως οι συμπεριφορές που λαμβάνουν από τον σύντροφό τους είναι κακοποιητικές και τους κάνουν το κακό αυτό που μου κάνουνε κάποια στιγμή να πάρουνε τη δύναμη, παίρνοντας βοήθεια βεβαίως. Και εφόσον έχουν αφυπνιστεί από το βιβλίο, παίρνοντας βοήθεια ή να χωρίσουν ή να βελτιώσουν τη σχέση τους αυτή -που βάζω ένα πολύ μεγάλο ερωτηματικό αν μπορεί να βελτιωθεί…
Ακολουθεί κι άλλο ένα βιβλίο πρέπει να σας πω, το οποίο βάζει αυτό το δίλημμα: τι κάνω όταν είμαι σε αυτή τη σχέση; Πώς μένω, γιατί μένω κι αν φύγω, γιατί θα φύγω. Αλλά αυτό είναι το επόμενο βιβλίο το οποίο έρχεται.
-κ.Μακρή, δεν είναι πολύ εντυπωσιακό… Δεν έχω γνωρίσει ποτέ, κανένα κορίτσι, που να μην είχε έστω και μια μικρή, τέτοιου τύπου εμπειρία.
Ακριβώς. Και για αυτό ακριβώς, επειδή είναι τόσο πολύ συνηθισμένη, αλλά και τόσο πολύ παραμελημένη η συμπεριφορά αυτή, για αυτό ακριβώς αυτό το βιβλίο έρχεται να αφυπνίσει αν το θέλετε, και τις γυναίκες οι οποίες είναι σε γάμο και σε δεσμευτική σχέση, αλλά και τα νέα κορίτσια -και τα αγόρια- τα οποία είναι σε σχέση. Και πραγματικά να καταλάβουνε και μέρος της δικής τους συμπεριφοράς, αλλά και να θεραπεύσουν τον εαυτό τους από μία συμπεριφορά την οποία λαμβάνουν από τον, την σύντροφό τους.
-Και νομίζω ότι αυτήν τη σχέση, αυτές τις συμπεριφορές, ειδικά όταν είμαστε μικρότεροι, τις ονομάζουμε “πάθος”… χολιγουντιανό και όχι συναισθηματική κακοποίηση.
Ακριβώς. Στα πρώτα χρόνια, στην πρώτη εποχή της σχέσης, που είμαστε και σε μια φάση έρωτα, πρέπει να πούμε ότι ναι, υπάρχει το πάθος. Κι εδώ πρόσεχε να δεις τι υπάρχει το οποίο πρέπει να αφυπνίζει. Όταν είμαστε λοιπόν σε αυτήν την εποχή του πάθους, το έχουμε ζήσει όλοι, λέμε θέλω να έχω ένα παιδί από σένα. Πάμε να μείνουμε μαζί, σε θέλω πολύ. Σε θέλω πάρα πολύ. Αυτά όλα λοιπόν είναι πάρα πολύ γοητευτικά. Όπως είναι και πολύ γοητευτικά τα: δεν θέλω να ανήκεις σε κανέναν, θέλω να ανήκεις σε μένα, θέλω να με κοιτάς συνεχώς. Αυτόν τον άνθρωπο τον βρίσκουμε μπροστά μας, όπου πάμε. Και λέει, σου έκανα έκπληξη. Δεν είναι καθόλου έκπληξη. Είναι έλεγχος. Άρα λοιπόν όταν δούμε έναν άνθρωπο ο οποίος μας πιέζει αμέσως για συγκατοίκηση, πρώτον αυτό και δεύτερον, πιέζει για εγκυμοσύνη, να σηκώσουμε τα φουστάνια μας και να αρχίσουμε να τρέχουμε να φύγουμε.
-Είπατε πριν ότι τα προηγούμενα βιβλία σας μιλούσανε για αγάπη και τώρα μιλάτε για τη συναισθηματική κακοποίηση. Γιατί τώρα; Έχει αλλάξει κάτι; Έχει αλλάξει η εποχή; Τις σας οδήγησε προς τα εκεί;
Λάβε υπόψη σου ότι βλέπω ζευγάρια. Βλέπω ζευγάρια και βλέπω το πώς έχει διαφοροποιηθεί η σχέση των ζευγαριών μετά από την αλλαγή αυτή της κοινωνικής κατάστασης που ζήσαμε και ζούμε ακόμα. Ζευγάρια τα οποία είχανε αρκετά προβλήματα μεταξύ τους αλλά τα αψηφούσαν γιατί μας αποσπούσε την προσοχή η έξω από το σπίτι μας ζωή… Όταν πηγαίναμε στο σπίτι ήμασταν κατάκοποι, τρώγαμε γρήγορα ένα φαγητό και πέφταμε στο κρεβάτι. Τα παιδιά μας τα βλέπαμε πάρα πολύ λίγο, άρα λοιπόν οι σχέσεις δεν ήταν ιδιαίτερα δεμένες. Οι τριβές όμως υπήρχαν, αλλά επειδή υπήρχε και η έξω δραστηριότητα τις περνούσαμε αψήφιστα. Σχεδόν αψήφιστα. Τα προβλήματα υπήρχαν.
Όταν λοιπόν μείναμε μέσα στο σπίτι αυτά όλα κορυφωθήκανε. Κορυφωθήκανε οι δύσκολες σχέσεις του ζευγαριού, βγήκε στην επιφάνεια η παθολογία, οι παθολογικές σχέσεις -περιγράφονται στο βιβλίο. Πριν λέγαμε: έτσι είναι μωρέ, μην του δίνεις σημασία, ενώ αυτός ο άνθρωπος είχε διαταραχές συμπεριφοράς. Αυτά λοιπόν αναλύονται στο βιβλίο. Αυτά λοιπόν ήρθαν όλα στην επιφάνεια, γιατί είχαμε μια καθημερινή τριβή με τους ανθρώπους, μεταξύ μας. Είδαμε τις σχέσεις με τα παιδιά μας, τι ποιότητας γονείς είμαστε. Τα παιδιά μας δεν πηγαίνανε στο σχολείο, εμείς δεν πηγαίναμε στη δουλειά μας και είχαμε μία συνεχή τριβή. Άρα λοιπόν εκείνο το οποίο αμέσως βάζει ερωτηματικό είναι: υπάρχει πράγματι αγάπη σε αυτήν την οικογένεια; Ή εκείνο το οποίο είναι η αποκορύφωση της καθημερινότητας είναι μία “παθολογία” στη συμπεριφορά, την οποία αυτοί οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται πόσο κακό τους κάνει; Έτσι λοιπόν προέκυψε αυτό το βιβλίο.
-Ολοκληρώνοντας αυτό το βιβλίο, διαβάζοντάς το, πέραν του ότι προφανώς θα έχουμε συνειδητοποιήσει πολλά πράγματα, θα νιώσουμε και πιο δυνατές;
Θέλω να το ελπίζω αυτό. Γιατί το βιβλίο το τελειώνω και με μερικές καλές κουβέντες, αν το θέλεις, που άνθρωποι σκεπτόμενοι εξέφρασαν για τις σχέσεις των ζευγαριών. Και έλεγα αυτό να το δώσω ως μία ανάμνηση στο τέλος, αν το θέλεις σαν ένα γλυκό του κουταλιού, για να βοηθήσω αυτούς τους ανθρώπους διαβάζοντας αυτό το βιβλίο να νιώσουν πως αν σταθούν στα πόδια τους κι αν αντιληφθούν την αξία που έχουν ως άνθρωποι, αν αντιληφθούν την αξία της ζωής και πάρουνε βοήθεια, τότε πραγματικά θα ελευθερωθούν και θα νιώσουν χαρά για το ότι γεννηθήκανε και ότι ζουν και αναπνέουν τουλάχιστον αυτήν τη φορά έναν αέρα μη τοξικό και ελεύθερο από όλη αυτήν την παθολογία που ζήσανε μέσα στην οικογένεια. Αυτό ελπίζω.
Επίσης στο τέλος, τους δίνω και ένα ερωτηματολόγιο, για να δοκιμάσουν τον εαυτό τους. Ξέρεις, πάρα πολλές φορές η συναισθηματική κακοποίηση γίνεται συνήθεια, δεν αντιλαμβανόμαστε ότι είναι συναισθηματική κακοποίηση. Τους δίνω κι ένα ερωτηματολόγιο λοιπόν, να το περάσουν οι ίδιοι, και να δούνε αν πραγματικά ζούνε μέσα σε μία συναισθηματικά κακοποιητική σχέση. Κι όχι μόνο… γιατί τη συναισθηματική κακοποίηση ακολουθεί και η λεκτική κακοποίηση, έτσι; Και όλα τα επακόλουθα. Μετά η επόμενη είναι η σεξουαλική κακοποίηση και ούτω καθεξής. Αυτό φαίνεται, φαίνεται αυτή η κλιμάκωση μέσα στο βιβλίο. Αλλά η αρχή όμως είναι η συναισθηματική κακοποίηση, την οποία δεν τη λαμβάνουμε υπόψη μας.
Το βιβλίο “Τα σημάδια μένουν…” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κάκτος
