Έχεις παρατηρήσει πως όλο και περισσότερα παιδιά σήμερα είναι μ’ ένα κινητό στο χέρι; Δεν είναι ιδέα σου – και δεν είναι μόνο το κινητό. Οι νέες τεχνολογίες έχουν εθίσει τα παιδιά και τους εφήβους μπροστά από κάθε είδους οθόνη και το αποτέλεσμα ποιο είναι; Η αποξένωση – και όχι μόνο.
Με αφορμή την Ημέρα της Οικογένειας, η κλινική ψυχολόγος Δανάη Μπόττη από το κέντρο ειδικών θεραπειών παιδιών και εφήβων «φτου και βγαίνω» μιλά στο Queen.gr για το πώς η χρήση οθονών μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά στην αποξένωση, αλλά το πιο σημαντικό είναι το εξής: Πώς μπορούν οι γονείς και το σχολείο να δράσουν, ώστε να κρατήσουν την οικογένεια ενωμένη;
Όταν οι νέες τεχνολογίες αναπτύσσονται όλο και πιο πολύ, υπάρχουν τρόποι ώστε να προλάβουμε την απομάκρυνση των παιδιών – ειδικά στην εφηβεία.
Όταν οι οθόνες οδηγούν τα παιδιά στην αποξένωση, αλλά η οικογένεια συνεχίζει να είναι εκεί
Ποια είναι τα πρώτα σημάδια ενός παιδιού που οδηγείται στην αποξένωση; Πώς μπορεί να δράσει ο γονιός όταν παρατηρεί αυτά τα σημάδια;
Τα πρώτα σημάδια που μπορεί να υποδηλώνουν ότι ένα παιδί αρχίζει να αποξενώνεται είναι συνήθως λεπτά και εξελίσσονται σταδιακά. Συμπεριφορικά, το παιδί μπορεί να μειώσει την επιθυμία του για κοινωνική επαφή, να αποσυρθεί από φίλους ή ακόμα και από τα μέλη της οικογένειας, να αποφεύγει δραστηριότητες που παλαιότερα του προκαλούσαν χαρά, και να αναζητά όλο και περισσότερο χρόνο απομόνωσης.
Επίσης, η έντονη ενασχόληση με την τεχνολογία –όπως τα βιντεοπαιχνίδια ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης– ενδέχεται να λειτουργεί ως υποκατάστατο για τις διαπροσωπικές σχέσεις. Συναισθηματικά, συχνά παρατηρούνται αυξημένη ευερεθιστότητα, θλίψη, έλλειψη ενθουσιασμού ή ακόμα και συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης.
Ο ρόλος του γονέα σε αυτή την περίπτωση είναι κρίσιμος. Η πρώτη προσέγγιση πρέπει να γίνεται με ενσυναίσθηση και χωρίς επικριτική διάθεση. Η δημιουργία ενός περιβάλλοντος συναισθηματικής ασφάλειας και σταθερής επικοινωνίας βοηθά το παιδί να εκφράσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Παράλληλα, είναι απαραίτητο να τεθούν σαφή και συνεπή όρια σχετικά με τη χρήση της τεχνολογίας, χωρίς όμως να υπάρχει επιβολή.
Η προώθηση εναλλακτικών μορφών ψυχαγωγίας, όπως η συμμετοχή σε ομαδικά παιχνίδια, αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, λειτουργεί προστατευτικά ενάντια στην απομόνωση.
Από ποια ηλικία παρατηρείται συνήθως η αποξένωση των παιδιών λόγω των νέων τεχνολογιών;
Η αποξένωση που απορρέει από την υπερβολική χρήση της τεχνολογίας μπορεί να αρχίσει να διαφαίνεται ήδη από την προσχολική ηλικία, ιδίως όταν η χρήση ψηφιακών μέσων δεν ελέγχεται από τους ενήλικες ή υποκαθιστά τη φυσική επαφή και το ελεύθερο παιχνίδι, ως μέσω απασχόλησης. Αν και οι πιο έντονες συνέπειες συχνά εμφανίζονται στην προεφηβεία και την εφηβεία, ηλικίες όπου η κοινωνική αλληλεπίδραση με συνομηλίκους είναι καθοριστική για την ψυχοκοινωνική εξέλιξη, οι βάσεις τίθενται νωρίτερα.
Πολλαπλές έρευνες έχουν δείξει πως η πρώιμη και μη δομημένη έκθεση σε οθόνες σχετίζεται με προβλήματα στη ρύθμιση συναισθημάτων, μείωση της συγκέντρωσης, φτωχότερες γλωσσικές και κοινωνικές δεξιότητες, καθώς και αναπτυξιακές καθυστερήσεις. Συνεπώς, είναι θεμελιώδες να υπάρχει από νωρίς καθοδήγηση και εποπτεία από τους γονείς, ώστε η τεχνολογία να αποτελεί εργαλείο και όχι αντικατάσταση της επαφής με την πραγματικότητα.
Τι αντίκτυπο μπορεί να έχει η αποξένωση στην ψυχική και σωματική υγεία των παιδιών;
Η αποξένωση δεν αποτελεί απλώς κοινωνικό φαινόμενο, αλλά δύναται να έχει σοβαρό και πολυδιάστατο αντίκτυπο τόσο στην ψυχική όσο και στη σωματική υγεία του παιδιού. Στο ψυχολογικό επίπεδο, η χρόνια κοινωνική απομόνωση έχει συνδεθεί με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης διαταραχών άγχους, κατάθλιψης, κοινωνικής φοβίας και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Τα παιδιά ενδέχεται να δυσκολεύονται να εκφράσουν τις ανάγκες τους, να αισθάνονται ανεπαρκή ή να χάνουν σταδιακά το ενδιαφέρον τους για τον «έξω» κόσμο.
Παράλληλα, η αποξένωση σχετιζόμενη με υπερβολική χρήση της τεχνολογίας μπορεί να επιφέρει σημαντικές σωματικές επιπτώσεις, όπως μυοσκελετικές ενοχλήσεις, διαταραχές ύπνου, προβλήματα όρασης, παχυσαρκία και μείωση της συνολικής φυσικής δραστηριότητας. Αυτοί οι παράγοντες ενδέχεται να συνθέσουν ένα φαύλο κύκλο, στον οποίο η σωματική δυσφορία ενισχύει την απομόνωση και αντίστροφα.
Ποιες είναι συνήθως οι επιπτώσεις ως προς την οικογένεια και αργότερα απέναντι στην κοινωνία;
Η αποξένωση του παιδιού δεν επηρεάζει μόνο το ίδιο, αλλά αναπόφευκτα έχει αντίκτυπο στη δυναμική της οικογένειας. Η απουσία ουσιαστικής επικοινωνίας, η μειωμένη συμμετοχή σε κοινές δραστηριότητες και η συναισθηματική αποστασιοποίηση δημιουργούν ένα κλίμα αποσύνδεσης και αμοιβαίας απομάκρυνσης. Το παιδί, σε αυτή τη συνθήκη, αισθάνεται ότι δεν ανήκει, ενώ οι γονείς συχνά βιώνουν αδυναμία κατανόησης και παρέμβασης.
Μακροπρόθεσμα, οι συνέπειες επεκτείνονται και στο κοινωνικό επίπεδο. Τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς να έχουν βιώσει σχέσεις ασφάλειας και ενσυναίσθησης, δυσκολεύονται να δημιουργήσουν ουσιαστικές κοινωνικές σχέσεις ως ενήλικες.
Ενδέχεται να παρουσιάζουν αδυναμία συνεργασίας, μειωμένη ανοχή στη ματαίωση και περιορισμένες δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων –στοιχεία απαραίτητα για τη διατήρηση ενός συνεκτικού κοινωνικού ιστού.
Πώς η αποξένωση των παιδιών λόγω των οθονών εντείνεται κατά τα χρόνια της εφηβείας;
Η εφηβεία είναι περίοδος έντονων βιολογικών, γνωστικών και κοινωνικών αλλαγών. Ο έφηβος επιδιώκει την αυτονόμηση και τη διαμόρφωση της ταυτότητάς του, συχνά μέσα από την αλληλεπίδραση με συνομηλίκους. Όταν, όμως, η ψηφιακή πραγματικότητα αντικαθιστά την πρόσωπο με πρόσωπο επαφή, η αναζήτηση αυτής της ταυτότητας μπορεί να γίνει συγκεχυμένη και ευάλωτη στις επιρροές των ψηφιακών προτύπων.
Η απομόνωση εντείνεται, καθώς το παιδί περιορίζεται σε εικονικές σχέσεις, που συχνά είναι ρηχές, ασύμμετρες ή ακόμα και επιζήμιες. Η διαρκής σύγκριση με “ιδανικές” εικόνες, η ανάγκη αποδοχής μέσω likes ή followers και η απομάκρυνση από την αυθεντική αλληλεπίδραση δημιουργούν ένα αίσθημα ανεπάρκειας και μοναξιάς. Αυτό όχι μόνο δυσκολεύει την κοινωνική ένταξη αλλά ενδέχεται να ενισχύσει την ψυχική δυσφορία του εφήβου.
Όλο και περισσότερα παιδιά οδηγούνται σήμερα στην αποξένωση. Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς και το σχολείο για να την αντιμετωπίσουν;
Η αντιμετώπιση της αποξένωσης απαιτεί συλλογική και πολυεπίπεδη προσέγγιση. Οι γονείς καλούνται να λειτουργήσουν ως πρότυπα ισορροπημένης χρήσης της τεχνολογίας, να αφιερώνουν ποιοτικό χρόνο με τα παιδιά τους και να οικοδομούν σχέσεις εμπιστοσύνης και κατανόησης. Η ενίσχυση της συναισθηματικής νοημοσύνης, η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και η ανάδειξη της σημασίας της ανθρώπινης επαφής αποτελούν σημαντικά προστατευτικά στοιχεία.
Το σχολείο, ως βασικός θεσμός κοινωνικοποίησης, οφείλει να προσφέρει ευκαιρίες για ουσιαστική αλληλεπίδραση, μέσα από ομαδοσυνεργατική μάθηση, καλλιτεχνικές και αθλητικές δραστηριότητες, καθώς και προγράμματα ψυχοκοινωνικής ενδυνάμωσης.
Η συστηματική συνεργασία οικογένειας και σχολείου, μέσα από κοινές δράσεις και συνεχή διάλογο, μπορεί να λειτουργήσει ως σταθερός άξονας υποστήριξης για το παιδί και την πρόληψη της κοινωνικής απομόνωσης.
Η κλινική ψυχολόγος Δανάη Μπόττη εξηγεί, τέλος, πως «Η τεχνολογία δεν αποτελεί εχθρό της παιδικής ανάπτυξης. Αντίθετα, μπορεί να λειτουργήσει ως πολύτιμο εργαλείο μάθησης, δημιουργίας και επικοινωνίας».
Το ζητούμενο δεν είναι η αποφυγή της, αλλά η καλλιέργεια μιας υγιούς σχέσης με αυτή, μέσα από σαφή όρια, καθοδήγηση και εποπτεία. Όταν οι ενήλικες – γονείς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί, σταθούν πλάι στα παιδιά με ουσιαστική παρουσία και ανοιχτή επικοινωνία, τότε η τεχνολογία παύει να απομονώνει και αρχίζει να ενδυναμώνει. Η πρόληψη της αποξένωσης είναι υπόθεση όλων μας.
Πληροφορίες κέντρου ειδικών θεραπειών παιδιών και εφήβων «φτου και βγαίνω»:
Τοποθεσία: Στρ. Καραϊσκάκη 62, Χαϊδάρι, Αττικής, Τ.Κ.: 12461
Τηλέφωνο: 2169006737
